De verhalen van The Storytelling Animal…

Onlangs heb ik het fascinerende boek ‘The Storytelling Animal’ gelezen. Wij mensen verslinden verhalen, in alle soorten en maten, op vele manieren en via allerlei kanalen. Wat dat betreft leven we nu helemaal in dé verhalentijd. Lang geleden konden we af en toe plaatsnemen rondom een verhalenverteller. Later hielden we verwonderd boeken vast. Tegenwoordig kunnen we ons naar believen ieder moment onderdompelen in verhalen, eraan deelnemen en bijdragen en bloggen we over van alles en nog wat.

Content en Storytelling zijn eigenlijk tijdloos

Oude wijn in nieuwe zakken. Want de mens gebruikt al sinds… nou ja… sinds mensenheugenis dus, verhalen om levensbetekenis te vinden, te overtuigen en structuur te creëren in een bestaan dat van nogal wat toevalligheden aan elkaar hangt. Niks nieuws onder de zon, zou je zeggen. ‘The Storytelling Animal’ blijft echter aan me knagen…

Ik zit namelijk te denken aan de structurele crisis die in 2008 aan het licht kwam. Er is toen een (economisch) verhaal wat leek te werken, waarvoor we werkten, krakend tot stilstand gekomen. Inmiddels is het 2014 en als ik om me heen kijk, vraag ik me af wat er sindsdien wezenlijk veranderd is. Over dat ‘het anders moet’, hoor en lees je veel, dat wel. Enkelen zijn zelfs al jarenlang bezig met ‘een beweging van onderop‘.

Maar een groot en gemeenschappelijk kantelmoment blijft uit

Kan een verklaring zijn dat we het individueel te goed hebben om dat op te geven voor een collectief belang? Een Facebook like, ReTweet of LinkedIn update, okay, maar veel dichterbij dan dat moet het niet komen. Het klinkt mij plausibel in de oren. Hoe beter we het hebben en hoe groter en breder het door de overheid georganiseerde opvangnet, hoe sterker de lethargie ons in haar gemoedelijke greep krijgt.

Een ander stuk van Rutger Bregman, ‘Hoe ideeën de wereld veranderen‘, speelt ook door m’n hoofd. Daarin schrijft hij dat er geen alternatief is voor het verhaal waarin we sinds tientallen jaren geloven:

Met de komst van Friedman in de jaren 70 ving een tijdperk aan waarin economen de belangrijkste denkers van de westerse wereld werden. Dat tijdperk is nog altijd niet voorbij. We leven nu in een wereld van managers en technocraten. Zij bepalen de grenzen van het denkbare. ‘Laten we gewoon de problemen oplossen,’ klinkt het dan. ‘Tijd om het huishoudboekje van de overheid op orde te brengen.’ Keynes merkte het jaren geleden al op: ‘Praktische mannen, die denken dat ze immuun zijn voor welke intellectuele invloed dan ook, zijn meestal de slaaf van één of andere dode econoom.’

En dan moet ik dus denken aan wat ‘The Storytelling Animal’ beschrijft: hoe verhalen waarin we gezamenlijk geloven een cultureel smeermiddel zijn en ons samenbinden. Een gedeeld verhaal waarvan we stellig overtuigd zijn, geeft collectieve richting en energie. Het is iets waarvoor we in het geweer komen, wat we willen verdedigen.

Waarin gelooft onze huidige samenleving?

En dan bedoel ik niet de individuele kracht die tegenwoordig zo opgehemeld en verheerlijkt wordt. Hoe kwetsbaar, (chronisch) ziek, zwak of misselijk je ook bent, je moet vooral in je eigen kracht gaan staan. We zijn een mini-samenleving geworden: me, myself and I en kijken neer op wat we eigenlijk zijn: kuddedieren.

Dat we zo individualistisch kunnen zijn, komt juíst omdat onze kudde als geheel het zo goed voor elkaar heeft. Daardoor denken we dat we elkaar niet meer nodig hebben. We regelen het allemaal zelf wel. Behalve als we ergens last van hebben, dan is het ‘de taak van de overheid’. Logisch dat we nogal ambivalent tegenover de op handen zijnde hervormingen staan.

Wat als aan die hervormingen een wezenlijk verhaal ten grondslag zou liggen?

Een verhaal wat niet om efficiency, bezuinigingen en kostenbesparingen draait, maar een rake visie op de nieuwe, duurzame samenleving als essentie heeft. De ‘gelovigen’ zoeken elkaar op én staan met de poten in de dagelijkse, stroeve modder. Ze stappen dóór, terwijl ze anderen ‘infecteren’ met een droom die zij haalbaar achten. Als er maar genoeg mensen écht in geloven.

Aan het gemeengoed worden van de ideeën van de Amerikaanse econoom Milton Friedman gingen vele jaren van conclaaf, publicaties en stevig aan de weg timmeren vooraf. Een nieuw paradigma leg je niet zomaar even op. Toch is een belangrijk verschil met nu dat ideologische veren afgeschud of achterhaald zijn. En religie verbindt niet meer als voorheen: in deze contreien zijn we vergaand geseculariseerd.

We hebben van veel verhalen afscheid genomen. Wat is ervoor in de plaats gekomen?

Dat vraag ik me dus af. Ik geloof niet dat de deeleconomie een structurele vervanging is voor het huidige systeem. Het is eerder een anti-statement, een tegenbeweging.

Het verbaast me niets dat het bedrijfsleven worstelt met de informele netwerk samenleving die ontstaan is dankzij internet, waardoor die deeleconomie grotendeels mogelijk is gemaakt.

Want waar is het businessmodel? Dat is er niet, of in ieder geval niet afdoende, als je het vanuit het huidige zakelijke denkkader bekijkt. Als geld de allerbelangrijkste waarde parameter is en steeds maar meer en meer groei nodig is om ‘het systeem’ draaiende te houden, dan is de enige conclusie: genoegen nemen met minder en krimp is geen serieuze optie.

Dus dat is waar we in geloven: eindeloze groei

Ondanks dat de crisis duidelijk heeft gemaakt dat geen enkele boom tot in de hemel en verder kan groeien. Waar vele jaren in geloofd is, wat ons heel veel gebracht heeft, leggen we niet zomaar terzijde. Zeker niet zonder inspirerend alternatief wat dichtbij en te overzien is en haalbaar lijkt, waarvoor we in actie willen komen en iets willen opofferen.

Tot die tijd blijf je informatie en gebeurtenissen dusdanig modificeren of selecteren dat het in je huidige wereldbeeld past. Ook dat is ‘The Storytelling Animal’. De struisvogel die z’n kop in het zand steekt. En als groepsdieren doen we dat gebroederlijk samen. Maar toch hè… Beginnen veranderingen niet altijd klein? Verander de wereld, begin bij jezelf enzo…

Er zijn genoeg inspirerende ‘klein maar fijn’ voorbeelden met groot effect, dankzij mensen als Peter de Kock en Peter Smith

De aanhouder wint, maar verenigt zich ook. Samen sta je sterker, geloof je harder, loop je (letterlijk) sneller. Er ontstaan eenvoudige en duidelijke ‘groepsemblemen’, zoals de #zwerfie, die voor een duurzame, schone en plasticvrije wereld staat. Die verenigde aanhouders zijn geduldig en dankzij nieuwe media alles behalve onzichtbaar.

Zo lijkt er toch een momentum te ontstaan. Allerlei stukjes van een groter, breed gedragen verhaal, waarnaar we nog op zoek zijn, beginnen als een puzzel samen te komen. Door de delen wordt er steeds meer zichtbaar van het geheel. Een sterk verhaal is tenslotte niet vanzelf groots en meeslepend. Er wordt spannend opgebouwd. Er zijn veel onverwachte wendingen.

The story of The Storytelling Animal continues…